Hiện thời, có nhiều loại L/C được dùng trong thanh toán hàng hóa xuất du nhập, như một cam kết rằng: ngân hàng phát hành L/C sẽ đứng ra trả tiền hàng thay cho bên mua hàng nếu có vi phạm bổn phận thanh toán. Đáng lưu ý, việc tính sổ bằng L/C dự phòng (Standby Letter of Credit) đã bộc lộ nhiều kẽ hở mà đối tác nước ngoài có thể lợi dụng để rút tiền bảo lãnh của nhà băng, đẩy nợ cho DN.
Ngân hàng bị qua mặt?
Theo tìm hiểu của Thời báo kinh dinh, trọng tâm Trọng tài Việt Nam vừa phân xử vụ tranh chấp bảo lãnh trị giá hơn 1,9 triệu USD của 1 DN nhập khẩu xăng dầu lớn.
Vụ việc như sau: Năm 2012, công ty A đã kí giao kèo mua 3.900 tấn dầu gốc, trị giá hơn 4 triệu USD từ công ty B (có hội sở tại Singapore). Điều kiện thanh toán là giao hàng trước, trả tiền sau (theo tiến độ giao hàng). Việc tính sổ được bảo đảm bởi Thư tín dụng ngừa của Chi nhánh ngân hàng M tại Việt Nam (vận hạn bảo lãnh là 1 năm), thanh toán qua nhà băng Citibank Singapore.
Đầu năm 2013, theo yêu cầu của bên bán hàng, CitiBank Singapore đã gửi thông báo đề nghị nhà băng M phải thanh toán số tiền hơn 1,9 triệu USD, ứng với một phần lượng hàng đã giao cho Công ty A. Thực tại, Công ty A đã không nhận được số hàng này và do đó, đề nghị nhà băng khước từ không dịch vụ kế toán trả tiền.
Không rõ nhà băng đã kiểm tra tính hợp lệ của chứng từ, điều kiện thanh toán chưa, nhưng thực tại, ngân hàng nhanh chóng chuyển đủ số tiền 1,9 triệu USD theo đề nghị. Và, tức thì đề nghị DN kí hiệp đồng tín dụng nép để nhận nợ số tiền này.
Công ty A rất bức xúc vì vừa không lấy được hàng, vừa gánh khoản nợ 1,9 triệu USD từ "trên trời rơi xuống". Hơn 1 năm qua, do khoản nợ này đã quá hạn, chuyển thành nợ xấu, nên DN gặp khó khăn khi đi vay vốn nhà băng.
Theo luật sư Nguyễn Văn Hải (Văn phòng trạng sư Hoàng Trung và anh em), những tranh chấp về bảo lãnh thanh toán của ngân hàng xảy ra ngày càng nhiều. Song trường hợp trở nên "con nợ" vạn bất đắc dĩ như Công ty A lại rất… lạ thường! 
Sự thiếu kiểm soát của ngân hàng sẽ tạo ra cái "bẫy" cho chính nhà băng
"Khi DN đã gửi thông tin đề nghị ngân hàng không thanh toán L/C vì lý do không nhận được hàng, cũng không kí biên bản giao nhận hàng, thì nhà băng cần soát ngay tính hợp thức của Bộ chứng từ mà phía nước ngoài cung cấp. Bởi rất có thể, chứng từ đã bị giả mạo", luật sư Hải nói và chỉ ra nghĩa vụ của ngândịch vụ kế toán thuế ở hà nộihàng phải rà soát ngay các chứng từ do phía nước ngoài cung cấp trước khi tính sổ.
Bởi theo Điều 1.06 của ISP 98 (lệ luật thực hiện về tín dụng dự phòng quốc tế), trách nhiệm tính sổ L/C của nhà băng phụ thuộc vào việc xuất trình các chứng từ và rà trên bề mặt chứng từ trước khi thực hiện thanh toán. Nhà băng có thể từ chối tính sổ nếu chứng từ không hợp thức, tránh thiệt hại cho mình và DN.
Sau khi đưa vụ việc này ra Trung tâm Trọng tài Việt Nam phán xét, phía công ty Singapore đã nhấn vi phạm, bằng lòng đền bù thiệt hại cho Công ty A. Còn số tiền 1,9 triệu USD đã "trót" tính sổ, nay trở nên thiệt hại của ngân hàng, vẫn chưa thể xử lý, thu hồi về.
Thiếu kiểm soát rủi ro
bây giờ, một số ngân hàng cung cấp dịch vụ phát hành bảo lãnh L/C phòng ngừa cho các DN trong giao thiệp mua bán hàng hóa xuất nhập khẩu. Tuy nhiên, loại hình bảo lãnh này đang biểu đạt nhiều rủi ro, dẫn tới nảy những tranh chấp pháp lý phức tạp, khó xử lý.
Từ trường hợp công ty A, trạng sư Hải phân tích, nếu cán bộ ngân hàng làm việc mẫn cán hơn, mau chóng rà soát lại các chứng từ thì có thể đã phát hiện ra cái vẻ thất thường, từ chối thanh toán. Chả hạn, bộ chứng từ có khả năng bị làm giả, méo mó hoặc có sự gian dối trong việc tuyên bố Công ty A vi phạm hợp đồng (đây là cứ yêu cầu nhà băng thanh toán).
"Bên bán ở nước ngoài làm giả hồ sơ, chứng từ hoặc tuyên bố bên mua vi phạm giao kèo, đòi ngân hàng tính sổ là một trong nhiều rủi ro có thể lường trước. Nhưng vấn đề là cán bộ nhà băng có rà soát lại các yếu tố này không?", ông Hải nói.
Hơn nữa, có thực tế là quy trình thanh toán L/C của ngân hàng lại thiếu bước soát then chốt này. Nếu ngân hàng kiểm soát chặt, thì đây là kẽ hở cho các đối tác ở nước ngoài lợi dụng, làm giả chứng từ thanh toán để rút tiền của nhà băng một cách "hợp pháp".
Những quy định tiện lợi của hình thức thanh toán L/C và sự thiếu kiểm soát của ngân hàng sẽ tạo ra cái "bẫy" cho chính nhà băng và DN mắc vào. Theo ông Hải, nếu DN mở L/C ngừa thì cần thiết phải yêu cầu bên bán hàng mở song song một L/C giao hàng để bảo đảm các trách nhiệm của hợp đồng mua bán được thực hiện đúng.
L/C đề phòng hay các L/C thông thường khác được xem như là dụng cụ tính sổ thứ yếu, thuận lợi và an toàn trong các giao thiệp mua bán quốc tế. Nhưng khi có rủi ro, cả DN và nhà băng sẽ bị thiệt hại nặng vì mất tiền, gánh nợ xấu lớn, hơn nữa kéo theo những cuộc tranh chấp, kiện tụng miên man.
Theo Thu Hằng -Thời báo kinh dinh |
